Eşyanın Menşei Nedir?
Eşya menşei kavramı esasen bir ürünün nerede yetiştiğini veya bir eşyanın nerede üretildiğini anlatmaktadır. Günümüzde üretim ilişkileri çok karmaşık ve uluslararası bir hale geldiğinden bir ürünün yada eşyanın menşeinin belirlenmesi güçleşmiştir.
Örneğin, tüm parçaları A ülkesinde üretilen bir otomobilin montajı B ülkesinde yapılması durumunda otomobilin menşei hangi ülke olacaktır? Başka bir örnek vermek gerekirse A ülkesinin yetiştirdiği pamuk B ülkesi tarafından pamuk olarak ithal edilmiş ve B ülkesinde iplik haline gerilmesi durumunda eşyanın menşei hangi ülke olacaktır?
Bazı eşyalarda bundan daha ileri seviyede karmaşık hale gelmiş bulunan üretim ilişkileri eşyanın menşei konusunda belirli kuralların uygulanmasını zorunlu kılmaktadır.
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) menşei konusunda genel çerçeveyi belirleyen uluslararası ana kurumdur. DTÖ’nün belirlediği ana kurallar DTÖ üyesi ülkelerde de uygulanan menşei belirleme kurallarıdır.
Tümüyle Bir Ülkede Elde Edilen veya Üretilen Eşya Ne Demektir?
Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya,
- O ülkede çıkartılan madencilik ürünleri,
- O ülkede toplanan bitkisel ürünler,
- O ülkede doğan ve yetiştirilen canlı hayvanlar,
- O ülkede yetiştirilen canlı hayvanlardan elde edilen ürünler,
- O ülkede tutulan ve avlanan balıkçılık ve avcılık ürünleri,
- O ülkede kayıtlı veya tescilli olup, o ülkenin bandırasını taşıyan araçlar tarafından herhangi bir ülkenin kara suları dışındaki denizlerden çıkartılan av ürünleri ve diğer deniz ürünleri,
- Söz konusu ülkede kayıtlı ya da tescilli olan ve ülkenin bandırasını taşıyan, fabrika gemilerde o ülkenin kara suları dışındaki denizlerden çıkartılan av ürünleri ve diğer deniz ürünleri elde edilen eşya,
- O ülkenin kara suları dışındaki denizlerin dibinden ya da deniz dibindeki toprağın altından münhasır işletme hakkına sahip olarak o ülke tarafından çıkartılan ürünler,
- Sadece hammadde elde etmek için o ülkede toplanan, imalat işlemlerinden veya kullanım kalıntılarından elde edilen atık ve artıklar,
- Yukarıdaki bentlerde sayılan eşyadan üretimin herhangi bir aşamasında elde edilen eşya ile bunların türevlerinden elde edilen eşya,
anlaşılmaktadır.
Üretimi Birden Fazla Ülkede Gerçekleştirilen Eşyalar
Üretimi birden fazla ülkede gerçekleştirilen eşyanın bir ülke menşeli sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürün imal edilmesi veya imalatın önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin o ülkede bu amaçla donatılmış işletmelerde yapılması gerekir. Şüphesiz bir eşyanın menşeini belirlemek için bu kural yeterli değildir. Eşyanın menşeinin belirlenmesi bazen bu kuralın ötesinde daha karmaşık kuralların uygulanmasına yol açmıştır. Bu durumda ki bir eşyanın menşei ilgili mevzuatlar çerçevesinde uzman kişilerin tarafından değerlendirmesi ile tespit edilebilmektedir.
Eşyanın Menşei Nasıl Belgelenir?
Eşyanın Menşei Menşe İspat Belgeleri ile belgelenmektedir. Bu belgeler Menşe Şahadetnamesi (Certificate Origin), Form A menşe Belgesi, EUR-1 Dolaşım Belgesi, Fatura Beyanı, Menşe Beyanı, Tedarikçi Beyanıdır.
Menşe şahadetnamesi aranacak haller ile menşe şahadetnamelerinin şekli ve içereceği menşe belgelerinde yer alacak bilgiler bu konuda yayınlanan mevzuatlarla belirlenmektedir.
Mevzuat kapsamında, Menşe Şahadetnamesinin ibrazına rağmen ciddi bir şüphe durumunda gümrük idareleri ek kanıtlar isteyebilmektedir.
Eşyanın Tercihli Olmayan Menşei Ne Demektir?
Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya, o ülke menşeli sayılmaktadır. Bu şu anlama gelmektedir. Eşya üretildiği ülkeden başka bir ülkede bulunuyor olsa da üretildiği ülkenin menşei ile anılır. Eşyanın üretim ülkesi ile ticaret yapılan ülke arasında eşya ticaretine ilişkin gümrük tarifelerinin indirilmesi yada sıfırlanması yönünde bir anlaşma yoksa yada iki ülkeden bir Avrupa Birliği (AB) vb. gibi bölgesel bir anlaşmaya taraf değilse bu durumda eşyanın gümrük vergileri üretildiği ülkeye indirimsiz, çıplak gümrük tarifeleri uygulanarak tahsil edilecektir.
Örneğin Türkiye’ye Çin’den ithal edilen ürünlerde, Türkiye ile Çin arasında herhangi bir ikili anlaşma yada bölgesel olarak iki ülkenin de taraf olduğu bir anlaşma olmadığından Türkiye’ye Çin’den ithal edilen ürünlere azami gümrük vergisi uygulanmaktadır. Bu anlamda Çin ikili anlaşmamızın olmadığı ve birlikte bölgesel bir anlaşmaya taraf olmadığımız bir ülke olduğundan üçüncü ülke statüsünde değerlendirilmektedir.
Yukarıda anlatılanlardan çıkarımla eşyanın tercihli olmayan menşei kavramının söz konusu olduğu durumlarda gümrük vergileri indirim söz konusu olmamaktadır.
